සුනාමි ඛේදවාචකයට ලoකාව මුහුණ දීමට පෙර දවසකට වතාවක්වත් මුහුණු පොතේ සහ අතන මෙතන අහපු දැකපු කතාවක් නම් අපගේ අති රමණීය blessed රට ගිනි කඳු, භූමි කම්පා ආදී කිසිම ස්වභාවික විපතකට ලක් නොවේ, ඒ පින් මහිමයෙන්, දේව බැල්මෙන්, සුවිශේෂී පිහිටීම, බුදුන් වැඩිය නිසා අරක නිසා මේක නිසා etc., අනේ අපි මොනතරම් වාසනාවන්තද මේ වාසනාවන්ත රටේ ඉපදෙන්නට කියායි. විශේෂයෙන්ම වෙනත් රටක් ස්වභාවික ආපදාවකට පත් වූ විට මෙවැනි පෝස්ටු මහා පරිමාණයෙන් share කර ගනිමින් සහ ඕකුන්ට හොඳ වැඩේ යැයි යටි හිතින් සිතමින් කුහක කාළකන්නි සතුටක්ද ලැබූහ. අහෝ ඛේදයකි, කිසිම රටක පිහිටීම ideal නැති බව පසක් කොට දෙමින් ස්වභාවධර්මයා ඇති කල සුනාමියෙන් වාර්තාගත විනාශයක් ලoකාවට සිදු විය. එවිට අනිත් රටවල මිනිස්සු ලoකාවේ නොඉපදී ඒ රටවල ඉපදිච්ච එක මොනතරම් හොඳද කියමින් පෝස්ටු දැමුවේ නැත, පුළුවන් හැටියට ආධාරද කලේය (අපේ අයියලා ඒ ආධාර යටිමඩි ගසා ගත් එක වෙනම කතාවකි). ඉන් පසු එවැනි පෝස්ටු හුවමාරැ වීම වාර්තාගත ලෙස පහල ගියේය. මෙම කරැණ සඳහන් කලේ ideal සහ real තත්ව දෙක ලාoකිකයන් විසින් පවලවාගත් සහ එසේ පටලවාගෙන විශාල විපතකට කිසිම පෙර සූදානමක් නැතිව මුහුණදුන් ආකාරය සඳහන් කිරීමටය.
Ideal: ලoකාවේ කිසියම් සුවිශේෂ මෙව්වා එකක් නිසා කිසිම ස්වභාවික විපතකට ලක් නොවේ.
Real: භූගෝලීය වෙනස්කම්, දේශගුණික විපර්‍යාස ආදිය නිසා ඕනෑම රටක් ඕනෑම මොහොතක ස්වභාවික විපතකට ලක් විය හැක.
Remarks: ලoකාවට අමුතු මෙව්වා එකක් නිසා මුකුත් නොවේ යන ෆැන්ටසියෙන් මිදී දැන් ලඟ පාත භූ කම්පනයක් සිද්ද උන ගමන් සුනාමි අවදානම සොයා බලති. ඕක එදත් කලා නම් විපතේ ප්‍රමාණය සෑහෙන්න දුරට අඩු කර ගත හැකිව තිබුනි. කමක් නෑ වැරදීම් වලින් ඉගෙන ගැනීමත් හොඳ ඉගෙන ගැනීමේ ක්‍රම වේදයක්.
හැබැයි ඒ පාඩම ඉගන ගත්ත පාටක් නැහැ වගේ. දැන් කොරෝනා වසoගතය ලෝකය පුරා පැතිර යමින් පවතී. මේ ලෝකෙන් උතුම් රට මෝඩ ආතල් එක නැවතත් දරැණුවට හිස ඔසවා ඇත. දියුණු රටකට වඩා ලoකාවට කොරෝනා වසගතයෙන් අති විශාල විපතක් විය හැකියි. ඒ ඇයි?
1) Infra structure එක චාටර් වීම: දොස්තරලටත් PPE නෑ කියන එකෙන්ම ඒක තේරෙනවනෙ. කොරෝන හැදුනම හොඳ කරන්න critical ලෙඩාව බොහෝ විට ICU දාන්න වෙනවා. බලන්න අද නිල දත්ත දිහා. ලෝකයේ රෝගීන් 132 995 දෙනෙකු අතරින් 4946 මිය ගිහින් 68691 සනීප වෙලා. ඉතිරි රෝගීන් 59 158න් 53 319ක් ජීවිත අවදානම අඩු තත්වයේ නමුත් 5839ක් critical තත්වයේ. Critical තත්වයේ රෝගීන් බේර ගන්න සෑහෙන පහසුකම් ඕනෙ. ලoකාවේ රෝහල්වල එතරම් විශාල රෝගී මිනිස්සු ප්‍රමාණයකට එතරම් පහසුකම් තියෙනවද?
2) Immune compromised people: කොරෝන දරැණුවටම හැදෙන්නෙ ප්‍රතිශක්තිය දුර්වල අයට සහ ඇතැම් නිදන්ගත රෝග (දියවැඩියාව, ප්‍රෙෂර්, හාට් ආදී) ඇති අයට. ප්‍රතිශක්තිය දුර්වල වීමට සමබල ආහාර නොලැබීම, වස විස ආහාර (කෘමි නාශක, ආහාර බාල කරන නොයෙකුත් දේ) ආදිය බලපානව.ඇයි මත්පැන් මත් ද්‍රව්‍ය සහ දුම් පානය ප්‍රතිශක්තිය දුර්වල කරනව. ඉතින් ලoකාවෙ මිනිස්සුන්ට අවදානම වැඩියි.
3) Social distancing not possible: රටේ බහුතරයක් ගමන් බිමන් යන්නෙ පොදු ප්‍රවාහන සේවා වල, දියුණු රටවල වගේ අධ්‍යාපන ආයතන පන්ති කාමරවල උගන්නන එක නවත්වල online උගන්නන්න පහසුකම් නෑ, අධික ජනගහන ඝනත්වය, පොදු දුරකථන ආදිය බහුලව පාවිච්චි කරන නිසා වෛරසය පැතිරීමේ අවධානම වැඩී.
4) කිසි දෙයක් නිශ්පාදනය කරන්නැති චීනයෙන් ඉන්දියාවෙන් ගෙන්නන නිසා බෙහෙත් සහ අත්‍යවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය ලබා ගැනීම අභියෝගයක්. දැන් දුවගෙන ගිහින් කඩ හිස් කරන්න එපා මොකද ඔබේ අසල්වැසියා රෝගී උනොත් ඔබටත් හැදීමේ සම්භාවිතාව වැඩී.
ලoකාවේ මිනිස්සු සෑහෙන පිරිසක් පට්ට දුෂ්ඨයි පට්ට මෝඩයි, අම්මප සාක්‍ෂරතාවය ඉහළයි කිව්වට මට විශ්වාස කරන්න බෑ. දකුණු කොරියාවෙන් ඉතාලියෙන් ලoකාවට ඇවිත් නිරෝධායනයට සහයෝගය නොදී ගේම ඉල්ලනව මෝඩ වාහෙල ටිකක්, දුන්න මාස්ක් ගලවගෙන වොයිස් කට් දිදී. තව මෝඩ වාහෙල ටිකක් උද්ගෝෂණ කරනව අපේ ගමට නිරෝධායන මධ්‍යස්ථාන එපා කියල, තව මෝඩ වාහෙල ටිකක් සුද්දොන්ව (I mean Chinese) හොඳ කලයි කියල උත්සව තියනව, තව මෝඩ වාහෙල ටිකක් කොරෝන සහිත රටවලින් එන විදේශිකයන්ව කෙළින්ම ඇතුළට ගන්නව, තව මෝඩ වාහෙල ටිකක් අපේ රටේ මැජික් බලෙන් කොරෝන හොඳ වෙනව කියල කිය කිය ආතල් ගන්නව.
පවතින කොරෝනා (හෝ වෙනත් ඕනෑම) වසංගතයක් මැඩ පැවැත්වීම සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ පමණක් වගකීමක් නොවන අතර ඒ හා සමානම වගකීමක් පුරවැසියන් ලෙස ඔබ සැම සතුව පවතී. ඔබේ පෞද්ගලික වගකීම් පැහැර හරින්නේ නම්, ජාතික මට්ටමින් වසංගතය මැඩලීමට අමාත්‍යාංශය ගන්නා පියවර වලින් විශාල ලෙස වැඩක් සිදු වන්නේ නැත.
ඔබේ පෞද්ගලික මට්ටමේ වගකීම් මොනවාද?
1. සාවද්‍ය තොරතුරු (fake news/ unconfirmed news) පිලිගැනීමෙන් හා බෙදා හැරීමෙන් කරුණාකර වලකින්න. Only one thing travel faster than a virus, that's fear (Dan Brown). අනවශ්‍ය කලබල වීම් වලින් සිදුවන හානිය මිනිය නොහැකි තරම් ය. නිතරම ඔබට ලැබෙන සියලු තොරතුරු විශ්වාස නොකර, වගකිව යුතු ආයතන (eg. Health Promotion Bureau, Epidemiology Unit) මඟින් ප්‍රකාශ කරන තොරතුරු සොයා බලන්න පුරුදු වන්න.
2. අතවශ්‍ය නොවන කාරණයකට හැර, සෙනග ගැවසෙන ස්ථාන වලට නොයන්න. පයින් ගමන් කල හැකි දුරක් නම්, පොදු ප්‍රවාහන භාවිතා නොකරන්න. (ත්‍රිරෝද රථය ද පොදු ප්‍රවාහන ක්‍රමයකි).
3. අතවශ්‍ය කාරණයකට සෙනඟ ගැවසෙන තැන් වලට යාමට සිදු වේ නම්, එකිනෙකා අතර මීටරයක පරතරයක් තබා ගන්න උත්සාහ කරන්න. අතට අත දීමෙන් හෝ වෙනත් ස්පර්ශ ක්‍රම වලින් වලකින්න. Even if you meet prince Charles, he will greet you saying now
4. හැකි හැමවිටම, විශේෂයෙන්ම පොදු ප්‍රවාහන භාවිතා කිරීමෙන් පසු හා සෙනඟ ගැවසෙන තැන් වලට යෑමෙන් පසු හොඳින් සබන් යොදා අත් සෝදන්න. නිවැරැදිව අත් සෝදන සැටි පිළිබඳ video පට ඕනෑ තරම් youtube හෝ අන්තර්ජාලයේ සොයා ගත හැකිය. පුරුද්දක් ලෙස වැඩට ගිහින් නැවත ගෙදර පැමිනි පසු වෙනත් කෙනෙක් හෝ දෙයක් ස්පර්ශ කිරීමට පෙර අත් නිවැරදිව සෝදන්න.
5. ඔබට ස්වසන පද්ධතිය ආශ්‍රිත රෝග ලක්ෂණ (කැස්ස, සෙම්ප්‍රතිශ්‍යාව, හොටු දියර ගැලීම, උගුර රිදීම, උණ ආදී) තිබේනම් වහාම වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර වලට යොමුවන්න. ඒ හැර අනවශ්‍ය ගමන් බිමන් වල නොයෙදෙන්න. එවැනි අය මුඛ ආවරණයක් පලදින්න. කඩෙන් මිලදී ගන්නා මුඛ ආවරණ ඉවර නම් රෙදි වලින් මුඛ ආවරණයක් තාවකාලිකව සාදා ගන්න.
6. ඔබේ නෑදෑයන් හෝ යහලුවන් නිරෝධනයට ලක් කරන රටක සිට පැමිනෙන්නේ නම්, ඔවුන්ට නිරෝධනයට භාජනය වීමේ වැදගත් කම කියා දී ඒ සඳහා යොමු කරන්න.
7. ඔබේ ප්‍රදේශයේ මහජන සෞඛ්‍ය වෛද්‍යවරයා ට (MOH) සහ මහජන සෞඛ්‍ය නිලධාරීන්ට (PHI) ක්ෂේත්‍රයේ සිදු කරන ආවරණ කටයුතු (home visits etc) සඳහා ඔබේ උපරිම සහයෝගය ලබා දෙන්න. යම් රෝගියෙකු ඔබේ ප්‍රදේශයෙන් වාර්තා වූ පමණින් අසල්වාසීන් සියල්ලටම රෝගය බෝ වන්නේ නැත. එබැවින් කලබල නොවී ලබා දෙන සෞඛ්‍ය උපදෙස් පිලිපදින්න.
8. ඔබේ රැකියා ස්ථානය මිනිසුන් ගැවසෙන තැනක් නම්, කාර්‍යාලයට එන අය සඳහා ඇතුලු වන තැන අත් පිරිසිදු කර ගැනීමට ක්‍රම වේදයක් සලසන්න. මේ සඳහා ගලා යන ජලය සහ සබන් (sink with a tap and soap) හෝ විෂබීජ නාශක දියරයක් (hand sanitizer) තැබිය හැකියි. එසේම ඇතුලට එන පුද්ගලයන්ට එය භාවිතා කරන ලෙස පවසන දැන්වීම් පුවරු තබන්න. නැතිනම් ඔබේ ආරක්ශ නිලධාරීන් මගින් ඒ බව එන පුද්ගලයන් හට දැනුම් දෙන්න. එසේම ඔබේ පාරිභෝගිකයන් සමගත් අතට අත දීම නොකරන්න. ආයුබෝවන් කියා ඔවුන්ව පිලිගන්න.
ස්තුතිය!
වෛද්‍ය සුමුදු හේවගේ
සෞඛ්‍ය හා දේශීය වෛද්‍ය අමාත්‍යාංශය
Remarks: ලoකාවට අමුතු මෙව්වා එකක් නිසා මුකුත් නොවේ යන ෆැන්ටසියෙන් මිදී දැන් ලඟ පාත භූ කම්පනයක් සිද්ද උන ගමන් සුනාමි අවදානම සොයා බලති. ඕක එදත් කලා නම් විපතේ ප්‍රමාණය සෑහෙන්න දුරට අඩු කර ගත හැකිව තිබුනි. කමක් නෑ වැරදීම් වලින් ඉගෙන ගැනීමත් හොඳ ඉගෙන ගැනීමේ ක්‍රම වේදයක්.
හැබැයි ඒ පාඩම ඉගන ගත්ත පාටක් නැහැ වගේ. දැන් කොරෝනා වසoගතය ලෝකය පුරා පැතිර යමින් පවතී. මේ ලෝකෙන් උතුම් රට මෝඩ ආතල් එක නැවතත් දරැණුවට හිස ඔසවා ඇත. දියුණු රටකට වඩා ලoකාවට කොරෝනා වසගතයෙන් අති විශාල විපතක් විය හැකියි. ඒ ඇයි?
1) Infra structure එක චාටර් වීම: දොස්තරලටත් PPE නෑ කියන එකෙන්ම ඒක තේරෙනවනෙ. කොරෝන හැදුනම හොඳ කරන්න critical ලෙඩාව බොහෝ විට ICU දාන්න වෙනවා. බලන්න අද නිල දත්ත දිහා. ලෝකයේ රෝගීන් 132 995 දෙනෙකු අතරින් 4946 මිය ගිහින් 68691 සනීප වෙලා. ඉතිරි රෝගීන් 59 158න් 53 319ක් ජීවිත අවදානම අඩු තත්වයේ නමුත් 5839ක් critical තත්වයේ. Critical තත්වයේ රෝගීන් බේර ගන්න සෑහෙන පහසුකම් ඕනෙ. ලoකාවේ රෝහල්වල එතරම් විශාල රෝගී මිනිස්සු ප්‍රමාණයකට එතරම් පහසුකම් තියෙනවද?
2) Immune compromised people: කොරෝන දරැණුවටම හැදෙන්නෙ ප්‍රතිශක්තිය දුර්වල අයට සහ ඇතැම් නිදන්ගත රෝග (දියවැඩියාව, ප්‍රෙෂර්, හාට් ආදී) ඇති අයට. ප්‍රතිශක්තිය දුර්වල වීමට සමබල ආහාර නොලැබීම, වස විස ආහාර (කෘමි නාශක, ආහාර බාල කරන නොයෙකුත් දේ) ආදිය බලපානව.ඇයි මත්පැන් මත් ද්‍රව්‍ය සහ දුම් පානය ප්‍රතිශක්තිය දුර්වල කරනව. ඉතින් ලoකාවෙ මිනිස්සුන්ට අවදානම වැඩියි.
3) Social distancing not possible: රටේ බහුතරයක් ගමන් බිමන් යන්නෙ පොදු ප්‍රවාහන සේවා වල, දියුණු රටවල වගේ අධ්‍යාපන ආයතන පන්ති කාමරවල උගන්නන එක නවත්වල online උගන්නන්න පහසුකම් නෑ, අධික ජනගහන ඝනත්වය, පොදු දුරකථන ආදිය බහුලව පාවිච්චි කරන නිසා වෛරසය පැතිරීමේ අවධානම වැඩී.
4) කිසි දෙයක් නිශ්පාදනය කරන්නැති චීනයෙන් ඉන්දියාවෙන් ගෙන්නන නිසා බෙහෙත් සහ අත්‍යවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය ලබා ගැනීම අභියෝගයක්. දැන් දුවගෙන ගිහින් කඩ හිස් කරන්න එපා මොකද ඔබේ අසල්වැසියා රෝගී උනොත් ඔබටත් හැදීමේ සම්භාවිතාව වැඩී.
ලoකාවේ මිනිස්සු සෑහෙන පිරිසක් පට්ට දුෂ්ඨයි පට්ට මෝඩයි, අම්මප සාක්‍ෂරතාවය ඉහළයි කිව්වට මට විශ්වාස කරන්න බෑ. දකුණු කොරියාවෙන් ඉතාලියෙන් ලoකාවට ඇවිත් නිරෝධායනයට සහයෝගය නොදී ගේම ඉල්ලනව මෝඩ වාහෙල ටිකක්, දුන්න මාස්ක් ගලවගෙන වොයිස් කට් දිදී. තව මෝඩ වාහෙල ටිකක් උද්ගෝෂණ කරනව අපේ ගමට නිරෝධායන මධ්‍යස්ථාන එපා කියල, තව මෝඩ වාහෙල ටිකක් සුද්දොන්ව (I mean Chinese) හොඳ කලයි කියල උත්සව තියනව, තව මෝඩ වාහෙල ටිකක් කොරෝන සහිත රටවලින් එන විදේශිකයන්ව කෙළින්ම ඇතුළට ගන්නව, තව මෝඩ වාහෙල ටිකක් අපේ රටේ මැජික් බලෙන් කොරෝන හොඳ වෙනව කියල කිය කිය ආතල් ගන්නව.
පවතින කොරෝනා (හෝ වෙනත් ඕනෑම) වසංගතයක් මැඩ පැවැත්වීම සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ පමණක් වගකීමක් නොවන අතර ඒ හා සමානම වගකීමක් පුරවැසියන් ලෙස ඔබ සැම සතුව පවතී. ඔබේ පෞද්ගලික වගකීම් පැහැර හරින්නේ නම්, ජාතික මට්ටමින් වසංගතය මැඩලීමට අමාත්‍යාංශය ගන්නා පියවර වලින් විශාල ලෙස වැඩක් සිදු වන්නේ නැත.
ඔබේ පෞද්ගලික මට්ටමේ වගකීම් මොනවාද?
1. සාවද්‍ය තොරතුරු (fake news/ unconfirmed news) පිලිගැනීමෙන් හා බෙදා හැරීමෙන් කරුණාකර වලකින්න. Only one thing travel faster than a virus, that's fear (Dan Brown). අනවශ්‍ය කලබල වීම් වලින් සිදුවන හානිය මිනිය නොහැකි තරම් ය. නිතරම ඔබට ලැබෙන සියලු තොරතුරු විශ්වාස නොකර, වගකිව යුතු ආයතන (eg. Health Promotion Bureau, Epidemiology Unit) මඟින් ප්‍රකාශ කරන තොරතුරු සොයා බලන්න පුරුදු වන්න.
2. අතවශ්‍ය නොවන කාරණයකට හැර, සෙනග ගැවසෙන ස්ථාන වලට නොයන්න. පයින් ගමන් කල හැකි දුරක් නම්, පොදු ප්‍රවාහන භාවිතා නොකරන්න. (ත්‍රිරෝද රථය ද පොදු ප්‍රවාහන ක්‍රමයකි).
3. අතවශ්‍ය කාරණයකට සෙනඟ ගැවසෙන තැන් වලට යාමට සිදු වේ නම්, එකිනෙකා අතර මීටරයක පරතරයක් තබා ගන්න උත්සාහ කරන්න. අතට අත දීමෙන් හෝ වෙනත් ස්පර්ශ ක්‍රම වලින් වලකින්න. Even if you meet prince Charles, he will greet you saying now
4. හැකි හැමවිටම, විශේෂයෙන්ම පොදු ප්‍රවාහන භාවිතා කිරීමෙන් පසු හා සෙනඟ ගැවසෙන තැන් වලට යෑමෙන් පසු හොඳින් සබන් යොදා අත් සෝදන්න. නිවැරැදිව අත් සෝදන සැටි පිළිබඳ video පට ඕනෑ තරම් youtube හෝ අන්තර්ජාලයේ සොයා ගත හැකිය. පුරුද්දක් ලෙස වැඩට ගිහින් නැවත ගෙදර පැමිනි පසු වෙනත් කෙනෙක් හෝ දෙයක් ස්පර්ශ කිරීමට පෙර අත් නිවැරදිව සෝදන්න.
5. ඔබට ස්වසන පද්ධතිය ආශ්‍රිත රෝග ලක්ෂණ (කැස්ස, සෙම්ප්‍රතිශ්‍යාව, හොටු දියර ගැලීම, උගුර රිදීම, උණ ආදී) තිබේනම් වහාම වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර වලට යොමුවන්න. ඒ හැර අනවශ්‍ය ගමන් බිමන් වල නොයෙදෙන්න. එවැනි අය මුඛ ආවරණයක් පලදින්න. කඩෙන් මිලදී ගන්නා මුඛ ආවරණ ඉවර නම් රෙදි වලින් මුඛ ආවරණයක් තාවකාලිකව සාදා ගන්න.
6. ඔබේ නෑදෑයන් හෝ යහලුවන් නිරෝධනයට ලක් කරන රටක සිට පැමිනෙන්නේ නම්, ඔවුන්ට නිරෝධනයට භාජනය වීමේ වැදගත් කම කියා දී ඒ සඳහා යොමු කරන්න.
7. ඔබේ ප්‍රදේශයේ මහජන සෞඛ්‍ය වෛද්‍යවරයා ට (MOH) සහ මහජන සෞඛ්‍ය නිලධාරීන්ට (PHI) ක්ෂේත්‍රයේ සිදු කරන ආවරණ කටයුතු (home visits etc) සඳහා ඔබේ උපරිම සහයෝගය ලබා දෙන්න. යම් රෝගියෙකු ඔබේ ප්‍රදේශයෙන් වාර්තා වූ පමණින් අසල්වාසීන් සියල්ලටම රෝගය බෝ වන්නේ නැත. එබැවින් කලබල නොවී ලබා දෙන සෞඛ්‍ය උපදෙස් පිලිපදින්න.
8. ඔබේ රැකියා ස්ථානය මිනිසුන් ගැවසෙන තැනක් නම්, කාර්‍යාලයට එන අය සඳහා ඇතුලු වන තැන අත් පිරිසිදු කර ගැනීමට ක්‍රම වේදයක් සලසන්න. මේ සඳහා ගලා යන ජලය සහ සබන් (sink with a tap and soap) හෝ විෂබීජ නාශක දියරයක් (hand sanitizer) තැබිය හැකියි. එසේම ඇතුලට එන පුද්ගලයන්ට එය භාවිතා කරන ලෙස පවසන දැන්වීම් පුවරු තබන්න. නැතිනම් ඔබේ ආරක්ශ නිලධාරීන් මගින් ඒ බව එන පුද්ගලයන් හට දැනුම් දෙන්න. එසේම ඔබේ පාරිභෝගිකයන් සමගත් අතට අත දීම නොකරන්න. ආයුබෝවන් කියා ඔවුන්ව පිලිගන්න.
ස්තුතිය!
වෛද්‍ය සුමුදු හේවගේ
සෞඛ්‍ය හා දේශීය වෛද්‍ය අමාත්‍යාංශය
No comments:
Post a Comment